TARIX KO‘ZGUSIDA – JADIDLAR

Abstract

Ushbu tadqiqot XIX asr oxiri va XX asr boshlarida Turkistonda yuzaga kelgan jadidchilik harakatining shakllanishi va taraqqiyotini ta’limiy, ijtimoiy-siyosiy hamda madaniy jihatdan tahlil qiladi. So‘nggi yillarda bu mavzuga ilmiy qiziqish ortganiga qaramay, jadidchilikning mintaqaviy tafovutlari, mavzular dinamikasi va jamoaviy ta’siri hali to‘liq yoritilmagan. Shu bo‘shliqni to‘ldirish maqsadida, tadqiqotda Behbudiy, Fitrat, Avloniy kabi jadid mutafakkirlarining 20 ga yaqin matni va nashrlari sifatli kontent va diskursiv tahlil orqali o‘rganildi. Tahlil natijasida beshta asosiy mavzu ajratildi: ta’lim islohoti, milliy o‘zlik, siyosiy uyg‘onish, matbuot faolligi va ayollar mavqei. Natijalar harakatning to‘rt tarixiy bosqichda rivojlanganini va ularning har birida ideologik urg‘ular o‘zgarganini ko‘rsatdi. Eng ko‘p uchraydigan mavzu – ta’lim islohoti – jadidlarning jamiyatni ilm orqali yangilashga qaratilgan asosiy strategiyasini ifodalaydi. Xulosa shuki, jadidchilik nafaqat intellektual qarshilik, balki ma’rifiy asoslangan milliy uyg‘onish harakati sifatida tarixiy o‘rin tutadi. Ushbu topilmalar postmustamlaka ta’lim tizimlarida jadid merosini qayta baholash zarurligini ko‘rsatadi va kelgusida arxiviy hamda lingvistik tadqiqotlar orqali jadid dasturlarining tiklanishi va ijtimoiy qabul shakllarining o‘rganilishini taqozo etadi.